Przyczyny braku apetytu u dziecka
Częstą przyczyną niechęci do jedzenia u maluszków są nawracające zaparcia oraz sezonowe infekcje. W ich przypadku jednak w pierwszej kolejności należy się skupić na odpowiednim nawodnieniu organizmu dziecka. Jeżeli choroba trwa krótko, chwilowy spadek apetytu nie powinien być powodem do stresu. Maluchy zazwyczaj jedzą mało, gdy ich organizm walczy z infekcją. [2] W takich momentach dobrym rozwiązaniem jest podawanie małemu pacjentowi posiłków w formie płynnej. Mogą to być zupy kremy, jogurty lub żywność specjalnego przeznaczenia medycznego do picia, takie jak np. preparat NutriKid Multi Fibre*.
U zdrowego dziecka nagły brak apetytu najczęściej związany jest z wkraczaniem na nowy, ważny etap rozwojowy. Takie momenty czasami nazywane są „kamieniami milowymi” w rozwoju. Przykładowo, gdy maluch nauczy się chodzić lub biegać, zazwyczaj zabawa staje się dla niego bardziej interesująca niż siedzenie nad talerzem z zupą. Brak apetytu u dziecka 2 letniego może być również związany z jego próbą zdobywania niezależności [4, 8]. To naturalna, zdrowa tendencja u maluchów, określana powszechnie jako bunt dwulatka. Wybrzydzanie przy posiłkach to typowe zachowanie kilkuletnich dzieci. Żucie i połykanie pokarmów to jeden z niewielu obszarów życia nad którymi mają jakąkolwiek kontrolę. Odmawiając tych czynności ćwiczą swoją decyzyjność [4]. Typowe zachowania maluchów w tym okresie rozwojowym to:
- odmawianie jedzenia posiłków ze względu na ich kolor lub teksturę;
- jedzenie tylko kilku wybranych produktów, np. makaronu, ogórków i jogurtów;
- nagły brak zainteresowania dawniej uwielbianym jedzeniem;
- silna niechęć do próbowania nowych smaków [4, 9].
Tak przejawiający się brak apetytu u 2 latka lub 3 latka nie powinien budzić niepokoju u rodzica.
Po pomoc pediatry należy się zgłosić w sytuacji, gdy dziecko odmawia jedzenia wszystkich pokarmów przez okres, w którym powinno odczuwać już intensywny głód. Może to wskazywać na obecność ukrytego problemu zdrowotnego, który powinien zdiagnozować lekarz specjalista. Czasami zdarza się również, że przyczyna wybrzydzania przy jedzeniu może wynikać z natury medycznej. Niektóre maluchy mają trudności z przełykaniem stałych pokarmów. Ze względu na odczuwany przez nie ból wybierają jedynie miękkie lub płynne pokarmy. Jeżeli obserwujesz taką skłonność u swojego dziecka koniecznie porozmawiaj o tym z pediatrą [5, 9].
Czasami zmiana apetytu jest objawem poważniejszej choroby. Konieczny jest kontakt z lekarzem specjalistą, jeżeli Twoje dziecko prezentuje którykolwiek z niżej wymienionych objawów:
- ból brzucha pojawiający się w trakcie jedzenia;
- utrata masy ciała;
- zbyt niski przyrost masy ciała;
- widoczny spadek energii;
- wymioty;
- duszność;
- kaszel;
- obrzęk twarzy;
- wysypka [2, 5].
Nagły brak apetytu u dziecka rzadko ma podłoże medyczne. Przedłużająca się jednak niechęć do jedzenia może być czasami związana z poważniejszym problemem zdrowotnym, takim jak refluks, zaburzenia tarczycy lub anemia. Najpowszechniejszymi chorobami wywołującymi brak apetytu u dzieci są sezonowe infekcje. Pojawiające się w ich trakcie objawy, takie jak: osłabienie, kaszel i ból gardła, skutecznie zniechęcają maluchy do jedzenia. W takich sytuacjach brak apetytu utrzymujący się kilka dni jest całkowicie normalny i nie powinien wywoływać u rodziców niepokoju. Inną, powszechną przyczyną niechęci do spożywania posiłku u maluszków jest ból wywołany wyrzynaniem się nowego zęba [5, 8].
Spadek apetytu u dziecka może być również związany z problemami dotyczącymi przewodu pokarmowego. Biegunki i zaparcia to stany często pojawiające się u dzieci. Niechęć do jedzenia jest wówczas pierwszym objawem tego, że z małym brzuszkiem dzieje się coś złego. Priorytetem w takich sytuacjach powinno być jednak podawanie dziecku odpowiedniej ilości płynów, a nie jedzenia. Jeżeli biegunki i zaparcia mają charakter nawracający należy koniecznie porozmawiać o nich z pediatrą [6]. Czasami brak apetytu oraz częste problemy związane z przewodem pokarmowym mogą być konsekwencją nadwrażliwości pokarmowej, która powinna zostać zdiagnozowana przez specjalistę [5].
W przypadku starszych dzieci niechęć do jedzenia może wskazywać na zaburzeniami odżywiania [2]. Anoreksja jest chorobą powszechnie kojarzącą się z nastoletnimi dziewczynkami, jednak znane są przypadki 6-7 latków cierpiących na jadłowstręt psychiczny. Objawy wskazujące na ten problemu u dziecka to:
- zawroty głowy;
- omdlenia;
- niska temperatura ciała;
- niedowaga;
- nagła duża utrata wagi;
- lęk;
- wymioty;
- powolny wzrost;
- łamliwe paznokcie;
- siniaki;
- wypadanie włosów.
Brak apetytu u dziecka a utrata masy ciała
Z badań wynika, że większość dzieci przyprowadzanych przez rodziców do lekarzy ze względu na rzekome zaburzenia apetytu, je wystarczająco dużo. Prawidłowo rozwijające się maluchy wzbudzają często niepokój otoczenia, ponieważ odrzucają proponowane przez opiekunów porcje jedzenia. Czasami rodzice martwią się, bo ich pociecha jest mniejsza od rówieśników i podejrzewają, że może być to związane z niedożywieniem, będącym konsekwencją niechęci do jedzenia. Zadaniem lekarza jest ocena prawidłowości wzrostu i rozwoju dziecka. Tempo wzrastania każdego dziecka jest jednak inne (indywidulane) i mają na nie znaczący wpływ czynniki genetyczne. Jeżeli maluch znajduje się w normie dla swojego wieku, jego brak apetytu nie powinien budzić obaw. Zdrowe dziecko nie doprowadzi swojego organizmu do stanu niedożywienia poprzez samo wybrzydzanie przy jedzeniu. Jeżeli jego wzrost i masa ciała są nieprawidłowe należy zastanowić się nad przyczyną, którą może być poważniejszy problem zdrowotny [1].
Zagrożenia związane z brakiem apetytu u dziecka
Ryzyko stanu niedożywienia organizmu dziecka pojawia się zazwyczaj, gdy brak apetytu jest konsekwencją choroby. Niebezpieczeństwo to dotyczy maluchów cierpiących z powodu np. przewlekłych infekcji, zespołu złego wchłaniania, nowotworów czy rozległych oparzeń ciała. Stan niedożywienia osłabia układ odpornościowy i utrudnia powrót malucha do zdrowia [2]. Z tego względu ważne jest zapobieganie mu poprzez podawanie łatwo przyswajalnych i bogatych w substancje odżywcze posiłków w trakcie choroby.
Długotrwały stan niedożywienia wpływa destrukcyjnie na rozwój psychiczny, fizyczny i intelektualny u dzieci. Możliwe jego konsekwencje u dzieci to:
- obniżona sprawność fizyczna i umysłowa;
- zaburzenia metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów;
- obniżenie naturalnej odporności;
- anemia;
- opóźnienie rozwoju w przypadku niemowląt;
- problemy hormonalne;
- zmiany skórne;
- wypadanie włosów;
- osłabienie;
- depresja;
- apatia;
- agresja;
- pogorszenie wyników w nauce;
- zaburzenia behawioralne [2].
Sposoby na brak apetytu u dziecka
Rodzice przedszkolaków często pytają się w aptekach o to co mogą kupić na apetyt dla dziecka. Niestety nie ma leku, który mógłby przekonać w bezpieczny sposób dziecko do jedzenia. Dostępne syropy „na apetyt” są suplementami diety zawierającymi zioła pobudzające trawienie i witaminy. Istnieją sprawdzone sposoby, które mogą pomóc rodzicom rozpracować zatwardziałych kilkuletnich niejadków. Warto podejść do tematu na spokojnie i potraktować podawanie jedzenia maluchowi jako rodzaj zabawy [3, 4, 7, 9]. Nadmierny stres i wmuszanie pokarmów na siłę może doprowadzić do nasilenia jadłowstrętu u dziecka, a w kilkuletniej perspektywie zaowocować zaburzeniami odżywiania. Podając maluchowi posiłek spróbuj:
- zgromadzić wszystkich domowników przy stole;
- podawać przynajmniej jedną zdrową rzecz, którą dziecko lubi i zazwyczaj zjada;
- zachęcać dziecko do spróbowania jednej łyżki każdego pokarmu na stole, bez zmuszania do zjedzenia całości;
- regularnie oferować jedzenie, którego dziecko boi się spróbować;
- trzymać książki, zabawki i inne rozpraszające przedmioty daleko od stołu;
- nie podawać zastępczego niezdrowego jedzenia (np. kanapka z dżemem; ciastko) w sytuacji, gdy niejadek odmówi pełnowartościowego obiadu;
- pozwolić dziecku doświadczyć głodu po niezjedzonym posiłku;
- podawać maluchowi bardzo małe porcje [3, 4, 7, 9].
Kilkuletnie dziecko do jedzenia może zachęcić również aktywne branie udziału w przygotowywaniu posiłków. Wspólne wybieranie warzyw i owoców w sklepie może otworzyć malucha na poznawanie nowych smaków. Pomoc w gotowaniu i nakrywaniu stołu do posiłku pozwala wzmocnić pozytywnie poczucie uczestnictwa we wspólnym rodzinnym rytuale i zachęca do jedzenia [9]. Ciekawym pomysłem jest wycinanie razem z dzieckiem zabawnych kształtów kanapek za pomocą foremek do ciastek. Dzięki temu posiłek będzie angażującą zabawą. Wiele radości może sprawić maluchowi wymyślanie nowych szalonych nazw tradycyjnych potraw. W przyszłości będą mu się dobrze kojarzyć i wywoływać uśmiech na buzi zamiast grymasu. Szczególnie istotne jest, aby rodzice byli dobrym przykładem dla dziecka. Jeżeli maluch zobaczy, że mama i tata z radością jedzą warzywa prawdopodobnie sam ich chętniej spróbuje [7].
W przypadku braku apetytu u dziecka, który jest konsekwencją częstych zaparć, warto jest podjąć działania, które pomogą rozwiązać ten problem. Pokarmy o wysokim stężeniu tłuszczu i niskiej zawartości błonnika wpływają źle na pracę jelit. Z tego względu z diety kilkulatka najlepiej wykluczyć wszystkie produkty wysoko przetworzone i fast foody. Warto również zadbać o to, aby dziecko piło wystarczająco dużą ilość wody każdego dnia [6]. Do problemu nawracających zaparć przyczynia się także brak ruchu. Ćwiczenia fizyczne wspierają przemieszczanie się strawionego pokarmu przez jelita oraz pobudzają apetyt. Ich wspólne wykonywanie może stać się stałym elementem dnia rodziny. Czasami zdarza się, że brak apetytu i zaparcia są konsekwencją stresu związanego z sytuacją w szkole lub w rodzinie. Jeżeli podejrzewasz, że dotyczy to twojego dziecka porozmawiaj o sytuacji z psychologiem [6].
Preparaty odżywcze do wsparcia żywieniowego, gdy u dziecka występuje brak apetytu
Częste choroby infekcyjne, antybiotykoterapie, nawracające biegunki i zaparcia mogą wywoływać spadek apetytu u dziecka, który dodatkowo osłabia jego organizm. Szczególnym utrudnieniem w spożywaniu pokarmów jest stan zapalny w obrębie gardła, jamy ustnej lub przełyku. W trakcie infekcji dziecko zazwyczaj je mniej ze względu na ból i osłabienie związane z gorączką. Kilka dni zmniejszonego apetytu nie ma zazwyczaj negatywnych konsekwencji. Jednak, jeżeli maluch choruje regularnie, niechęć do jedzenia może dodatkowo osłabić jego naturalną odporność. Układ immunologiczny potrzebuje odpowiedniej ilości białka, aby walczyć z wirusami i bakteriami. Z tego względu w trakcie infekcji dziecku najlepiej podawać posiłki o dużym stężeniu substancji odżywczych. Zazwyczaj najlepiej tolerowaną formą pokarmu jest forma płynna lub półpłynna. W sytuacji, gdy dziecko ma problem ze zjedzeniem pełnowartościowych posiłków dobrym rozwiązaniem mogą być apteczne preparaty do wsparcia żywieniowego takie jak NutriKid Multi Fibre. Wprowadzenie ich do diety dziecka należy jednak skonsultować z lekarzem pediatrą.
Piśmiennictwo:
1 Kaymaz N., Bulur N., Yildirim S., Cevizci S., Topaloglu N., Tekin M., ... & Ozmert E. L. İ. F. (2015). Poor appetite in school children: is it a false perception of parents?. J Pediatr Res, 2(1), 11-6.
2 prof. dr hab. med. Marian Krawczyński „Niedożywienie (hipotrofia). Niedobór masy ciała”
mp.pl
3 Mayo clinic staff. (2017). Children’s nutrition: 10 Tips for picky eaters. mayoclinic.org/healthy-lifestyle/childrens-health/in-depth/childrens-health/art-20044948
4 https://www.rileychildrens.org/connections/your-childs-appetite-has-changed-when-to-worry
5 https://www.verywellhealth.com/what-to-do-when-your-child-is-not-eating-anything-1323965
6 https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=constipation-in-children-90-P01986
7 https://familydoctor.org/when-your-toddler-doesnt-want-to-eat/
8 https://www.bbcgoodfood.com/howto/guide/why-has-my-child-stopped-eating
9 https://www.healthline.com/health/parenting/child-refuses-to-eat-anything
*NutriKid Multi Fibre to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego przeznaczona dla dzieci w wieku powyżej 1. roku życia. Do postępowania dietetycznego w niedożywieniu związanym z chorobą i zaburzeniach wzrastania. Stosować pod kontrolą lekarza
Materiał powstał we współpracy z firmą Nutricia Sp. z o.o.
